Çocukluk döneminde idrar kaçırma sık karşılaşılan bir durumdur. İdrar kaçırma, yalnızca gece, yalnızca gündüz ya da hem gece hem gündüz şeklinde olabilir. Birçok anatomik ya da fonksiyonel üriner sistem anomalisi, tübüler hastalık ya da sistemik hastalıkta idrar kaçırma görülebileceğini söyleyen Liv Hospital Çocuk Nefroloji ve Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Ozan Özkaya idrar kaçırma tedavi yöntemlerini anlattı.
Çocuklar neden gece idrar kaçırır?
5 yaşındaki çocukların yüzde 15’i, 15 yaşındaki çocukların ise yüzde 1’i gece idrar kaçırabilir. Buna pek çok şey sebep olabilir. Bebeklikten itibaren hiç kuru kalma dönemi yoksa buna birincil gece idrar kaçırma, en az 6 ay tuvalet eğitimi sağlanmış sonra herhangi bir yaşta birden bire uykuda işeme başlamışsa ikincil gece idrar kaçırma adı verilir.
Genetik etkenler: Genetik yatkınlık uykuda idrar yapmaya yol açan önemli faktörlerden biridir. Aile öyküsü olmayan çocukların yüzde 15’inde uykuda idrar kaçırma gözlenirken, ebeveynlerden birinde öykü varsa bu oran yüzde 44’e, her ikisinde de öykü varsa bu oran yüzde 77’ e kadar çıkar.
Hormonal etkenler: Uykuda idrar kaçıran çocukların bir kısmının sağlıklı çocuklara göre geceleri idrar miktarlarının daha fazla olduğu gösterilmiştir. Bu durumun mesane kapasitesini aşarak uykuda idrar kaçırmaya neden olduğu kabul edilir.
Mesane kapasitesinde azalma: Uykuda idrar kaçıran çocukların bir kısmının geceleri mesane kapasitelerinin daha düşük olduğu gösterilmiştir.
Uyku bozuklukları: Uyku bozukluklarının gece idrar kaçırmadaki rolü tartışmalıdır. Uykuda idrar kaçıran çocukların sağlıklı çocuklara göre daha derin uyuduğuna dair kanıtlar elde edilmemiştir. Uykuda idrar kaçırmanın uykunun derin safhalarında olduğu bazı çalışmalarda gösterilmişse de yapılan ayrıntılı çalışmalarla uykunun her döneminde olabildiği gösterilmiştir.
Psikososyal etkenler: Ebeveyn ayrılığı, yeni kardeş olması gibi zorlu yaşam olayları ikincil gece idrar kaçırma durumuna yol açabilir.
Tanı nasıl konulur?
Üriner sistem enfeksiyonları, tübüler hastalıklar, şeker hastalığı gibi durumlarda alt ıslatmaya yol açabileceğinden öncelikle idrar tetkiki yapılması gerekir. Gündüz de idrar kaçıran hastalarda ileri ürolojik inceleme gerekebilir.
Tedavisi nasıl yapılır?
İdrar kaçırma kendi kendine düzelen bir durum olmakla birlikte, çocuğu ve aileyi sosyal olarak etkileyen bir durumdur. Psiko-sosyal sorunlara yol açabilmesi ve çocuğun özgüven azalmasına ayol açabileceği için tedavi edilmesi gereken bir durumdur.
Destekleyici tedavi
Takvim tutma ve ödüllendirme: Her sabah çocuğun çeşitli sembollerle belirlediği, kuru ve ıslak geceleri işaretlediği bir takvim doldurması sağlanır, takvimde kuru gün sayısı için bir hedef belirlenerek, bu sayıya ulaşınca ödüllendirilir.
Sıvı alımının kısıtlanması: Akşamları yatmadan 2 saat önce sıvı alımı kısıtlanmalıdır, öğle ve akşam tuz ve kalsiyum miktarı az olan yemekler faydalı olabilir.
Mesane eğitimi: Çocuğun yatmadan önce tuvalete gitmesi önerilir. Bu şekilde geceleri mesanedeki idrar miktarının azalması sağlanır. Benzer şekilde ailenin yatmadan önce çocuğu tuvalete götürmesi de gece mesane hacmini azaltmada etkilidir. Çocuğun gün boyu düzgün aralıklarla tuvalete gitmesi, idrarını son ana kadar tutmaması, uygun pozisyonda, mesanesini tam olarak boşaltması önerilir. Gündüz 3 saat ara ile tuvalete gitmesine yardım edilmeli, kabızlık sorunu varsa ona yönelik bir tedavi uygulanmalı, bez bağlamaktan kaçınılmalıdır.
Alarm tedavisi: Çocuk uykusunda idrar kaçırdığında bir zil sisteminin çalmaya başlaması ve çocuğu uyandırması temeline dayanır. Mesane kapasitesini artırabilir, gece idrar miktarını azaltabilir ve uyanmayı kolaylaştırabilir. Başlangıçta hasta mesane tamamen boşaldıktan sonra uyanır. Bir süre sonra daha erken, uykusunda idrarı geldiğinde uyanmaya başlar. Alarm çaldığı anda mesanelerini boşaltmayı durdurur. Böyle bir durumda ailenin çocuğu tuvalete götürmesi ve geri kalan idrarı yapmasını sağlaması önerilir. Çocuğun tamamen uyanık olması gerekli değildir. Alarm tedavisi tamamen kuruluk sağlandıktan 1 ay sonra bırakılmalıdır. Çeşitli çalışmalarda başarı oranı yüzde 65-90 olarak bulunmuş olup, diğer bütün yöntemler içinde en yüksek başarı ve en düşük nüks oranına sahip yöntemdir. Alarm tedavisinde amaç, uykuda idrar kaçırma sıklığını azaltmak değil, tam kuruluğu sağlamaktır.
İlaç tedavisi: Sadece gece kaçırması olan bazı çocuklarda yetersiz olan ADH hormonunu yerine koyarak, gece oluşan idrar miktarını azaltmak amacıyla dilaltı tabletleri kullanılabilir. Doğru şekilde kullanıldığında ciddi yan etkileri yoktur. Ayrıca, mesane kapasitesi düşük olan bazı çocuklarda da idrar torbasının çalışmasını düzenleyen bazı ilaçlar doktor gözetiminde kullanılabilir.