İran’ın nükleer programı için yürütülen görüşmelerde anlaşma sağlanması 10 yıldır ertelenen yatırımların önünü açtı. Ambargoların kalkması ilk Airbus’a yaradı.
İran’a nükleer programı nedeniyle yaklaşık 10 yıldan beri uygulanan uluslararası ambargo hafta sonu karşılıklı olarak atılan imzalarla resmen sona erdi. Almanya ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 5 daimi üyesi ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa’nın oluşturduğu P5+1 grubu ve AB ile İran arasında devam eden Ortak Eylem Planı (KOEP) özellikle son iki yıldır yoğun bir trafiğe sahne oldu. Varılan anlaşma sonucu İran, sahibi olduğu nükleer santralı bir araştırma tesisine dönüştürürken elinde bulunan zenginleştirilmiş uranyum seviyesini de 12 tondan 300 kiloya indireceğinin sözünü verdi. P5+1 ve AB ise bunun karşılığında İran’a uyguladıkları tüm ambargoları kaldırdıklarını duyurdu. Uzun süren müzakereler sonucu tarafların uzlaşmaya varması ise siyasi olduğu kadar ekonomi çevrelerince de olumlu karşılandı. Başta Avrupa olmak üzere dünyanın pek çok ülkesi Tahran’la yeniden ekonomik ilişkilere başlayacağını duyurdu. Bu çerçevede İran’ın petrol ve doğalgaz piyasalarında oynayacağı rol yeniden gündeme geldi.
Ülkenin küresel enerji piyasalarındaki ticaretinin yasaklanması bu kalemden gelen 150 milyar dolarlık gelirin 42 milyar dolara inmesine neden oldu. Ambargoların kalkmasıyla İran’ın ilk etapta petrol piyasalarına günlük 500 bin varillik bir kapasite ile girmesi bekleniyor. Bu gelişmenin ise halen baskı altında olan petrol fiyatlarını hızla 20 dolar altına indirmesinden endişe ediliyor. Diğer yandan 78 milyonluk nüfusuyla İran’ın yeniden pazar olarak dünya açılması ise pek çok şirketi sevindiriyor. Günlük tüketim malzemelerinden otomotive kadar pek çok üretici kuruluş, Tahran’la temasa geçmek için kolları sıvadı. Ayrıca ülkenin Batılı bankalarda bulunan 100 milyar dolarlık varlığının serbest kalması İran’ın da alıcı olarak piyasalara geri dönmesi anlamına geliyor. Yetkililer bu kaynaklarla ilk etapta ülkenin enerji altyapısını yenileyeceklerini duyurdu.
1- İran’ın uluslararası piyasalarda petrol ve doğalgaz satışına yönelik getirilen kısıtlamalar kaldırılacak.
2- İran’ın enerji sektörüne yönelik altyapı projelerinde kullanılacak donanım satışları serbest kalacak.
3- Batılı şirketlerin İran’a ait petrol tankerlerini ve tesisleri sigortalamaları yeniden yasal hale gelecek.
4- Uluslararası finans piyasalarından çıkarılan İran ile yeniden küresel finansal işlemler yapılabilecek.
5- Başta bankalar olmak üzere finans kuruluşları İran ile yapılan ticari işlemler için finansman sağlayabilecek.
6- Ambargo nedeniyle özel kişi ve şirketlere getirilen sınırlamaların tamamı ortadan kalkacak.
7- İran, ambargoyla yabancı bankalarda dondurulan 100 milyar dolarlık varlıklarının kontrolüne kavuşacak.
8- Boeing ve Airbus uçaklarının sivil kullanıma yönelik yedek parça satışlarındaki sınırlama kalkacak.
9- İran’ın Sivil Havacılık şirketlerinin yeniden Avrupalı havaalanlarına inmelerine izin verilecek.
10- Ambargoların kalkmasıyla Batılı şirketlerin İran’a yönelik Otomobil satışlarında herhangi bir engel kalmayacak.
İran haber ajanslarına dayandırılan habere göre ülke yolcu taşımacılığı alanındaki kapasitesini artırmak için önümüzdeki yıllarda Avrupalı havacılık şirketi Airbus’tan 114 adet uçak alacağını duyurdu. Yapılan açıklamalarda söz konusu alışverişin yaklaşık 10 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahip olacağı belirtildi.
ABD Dışişleri Bakanlığı, nükleer programla ilgili anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle İran’ın 35 yıldır dondurulmuş 400 milyon dolarını iade edeceğini açıkladı. Bu süre içinde biriken 1.3 milyarla birlikte 1.7 milyar dolar İran’a teslim edilecek.
Yaptırımların kalkması doğrudan faaliyet gösteren şirketlerin dışında, bu ülkeyle ticaret yapabilecek Türk şirketlerini de olumlu etkileyecek. Bu şirketler arasında Türk Hava Yolları başta olmak üzere Türk sivil havacılık şirketleri ilk sırada yer alıyor. Yaptırımların kalkmasıyla petrol fiyatlarında düşüş bekleniyor. Bu da havayollarının maliyetlerini azaltırken, turizm ve ticari amaçlı insan trafiğinin artması gibi olumlu etki yapacak. Ayrıca Tüpraş ve Petkim gibi enerji şirketleri de İran’dan petrol alımı ve maliyetler nedeniyle avantaj yakalayacak. Altyapı yatırımlarının da hızlanması durumunda ray ihracatı nedeniyle kardemir de artan iş ilişkisinden olumlu katkı elde edebilir. Halen İran’da yatırımı bulunan Gübretaş, İran’da bulunan Razi Petrochemical’ın yüzde 48.88’ine sahip. Ayrıca İran’la ticarette rol oynayan Halkbank’ın işlem hacmi de artarken ticari ilişkileri de olumlu etkilenecek.
Uzlaşma sonucu İran’a yönelik petrol ihracı ambargosunun da ortadan kalkacak olması ham petrol üzerindeki baskıları artırdı. 29 dolardan işlem gören brent petrol imzaların atılmasıyla 28 dolara indi. Suudi arabistan Borsası Tadawul ise dün yüzde 6 düşüş kaydetti.